Betaling na een nepmail: eigen schuld?

Het Financieel Dagblad deelde een opmerkelijke artikel op 2 mei 2021: ‘Bol.com ziet oplichters aan voor Brabantia en maakt €750.000,- over’. Volgens de rechtbank had Bol.com moeten onderzoeken waarom het in Nederland gevestigde Brabantia voortaan een Spaans rekeningnummer zou aanhouden en waarom de e-mails vol zaten met taalfouten. Bol.com moet vooralsnog het verschuldigde bedrag aan Brabantia betalen. Het kan ook anders lopen. Op 28 mei 2021 heeft de Hoge Raad uitspraak gedaan over de vraag of de schuldenaar/debiteur op basis van een vervalste factuur bevrijdend kan betalen op de rekening van een fraudeur. De feiten van de zaak en de lessen die eruit getrokken kunnen worden, zijn als volgt.

Feiten van de zaak

Devante is een dochtermaatschappij van Yildirim Holding A.S. (hierna: Yildirim), een onderneming die zich bezighoudt met de internationale handel in onder meer ferrochroom. Hascor is eveneens actief in de internationale handel in metalen. Hascor en Yildirim doen al jaren zaken met elkaar. De gebruikelijke gang van zaken is dat Hascor bij Yildirim de gewenste order plaatst, waarop Yildirim vervolgens een dochtervennootschap (in dit geval: Devante) aanwijst die deze overeenkomst zal uitvoeren en die het metaal zal leveren. In november en december 2015 zijn over en weer e-mails ontvangen vanaf e-mailadressen die sterk overeenkomen met de originele e-mailadressen. Zo werden vanaf het adres “@hascorr.com” (onjuiste dubbele r) en vanaf het adres “@yildirimigroup.com” (onderstreepte i wijkt af) e-mails door de partijen ontvangen. Over de door Devante nog niet ontvangen betaling van de bestelling, is vervolgens gecorrespondeerd.

Oordeel rechtbank: er is niet bevrijdend betaald, Hascor dient te betalen

Devante c.s. vorderen in deze procedure betaling van de koopprijs. Hascor voert verweer. Volgens Hascor is er weldegelijk bevrijdend betaald, omdat zij op grond van de vervalste factuur ervan mocht uitgaan dat het daarin genoemde bankrekeningnummer de bankrekening van Devante betrof.
De rechtbank wijst de vordering van Devante toe: Hascor moet alsnog betalen. Volgens de rechtbank is er ‘geen sprake van onzorgvuldig handelen van schuldeiser. Ook als mogelijk een hack heeft plaats gevonden in de IT-omgeving van de schuldeiser is dat onvoldoende reden om de schuldeiser het risico van de overboeking te laten dragen.’’

Oordeel gerechtshof: er is wél bevrijdend betaald

Het Gerechtshof gaat er niet in mee. Volgens het hof dient de maatstaf gegeven in een eerder arrest van de Hoge Raad te worden toegepast. Die maatstaf luidt dat ‘wanneer iemand door valselijk de handtekening van ander te plaatsen iets voor die ander verklaart, deze ander zich in het algemeen tegen degene tot wie de verklaring is gericht, erop kan beroepen dat de handtekening en daarmee de verklaring niet van hem afkomstig is, ook wanneer degene tot wie de verklaring was gericht, heeft aangenomen en redelijkerwijs mocht aannemen dat de handtekening echt was.’

Dit kan onder bijzondere omstandigheden anders zijn. Er moet dan wel sprake zijn van omstandigheden die ertoe leiden dat het degene wiens handtekening is vervalst, valt toe te rekenen dat de wederpartij de handtekening voor echt heeft gehouden. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan de volgende situaties waarbij degene wiens handtekening is vervalst:

  • de onbetrouwbaarheid van degene die zijn handtekening heeft vervalst, kende of behoorde te kennen;
  • aan de vervalsing heeft meegewerkt, of
  • voorzorgsmaatregelen heeft nagelaten waardoor de vervalser de mogelijkheid kreeg om door het vervalsen van zijn handtekening jegens de wederpartij de schijn te wekken dat het een geldige handtekening betrof.

Naar het oordeel van het hof is in het onderhavige geval sprake van bijzondere omstandigheden. De e-mails die aan Hascor verzonden zijn, ook die met de vervalste factuur, waren afkomstig van het juiste e-mailadres van Yildirim. Dat e-mailadres was bovendien eerder bij andere bestellingen door Yildirim gebruikt om facturen aan Hascor toe te sturen. Het onderwerp van de e-mails was ook steeds hetzelfde. In de vervalste e-mail waren de juiste verzenddocumenten bijgevoegd. Als gevolg daarvan bestond er voor Hascor geen reden om nader onderzoek in te stellen.

Oordeel Hoge Raad: er is sprake van bevrijdende betaling, gezien de bijzondere omstandigheden van het geval

De Hoge Raad neemt het oordeel van het hof over. Daarbij zijn volgens de Advocaat-General nog de volgende omstandigheden doorslaggevend:

  • ‘dat het onderhavige e-mailadres van Yildirim ook bij eerdere bestellingen door Yildirim werd gebruikt om facturen aan Hascor te verzenden;
  • dat Hascor de door haar van Yildirim gekochte metalen steeds afnam van een andere, door Yildirim als verkoper aangewezen, dochtervennootschap;
  • dat het de eerste keer was dat Devante door Yildirim werd aangewezen als verkopende partij;
  • dat door Yildirim voorts geen vast rekeningnummer werd gehanteerd;
  • dat de aangewezen bank en het rekeningnummer per bestelling verschilden;
  • dat het tevens niet ongebruikelijk was dat de verzenddocumenten tussentijds werden aangepast, bijvoorbeeld omdat de leveringscondities of de omvang van de bestelling wijzigden, en
  • dat verder de opmaak van de facturen van Yildirim, althans haar dochtermaatschappijen, per bestelling verschilde aangezien iedere dochtervennootschap haar eigen huisstijl had.’

Tegen deze achtergrond is het hof (en later ook de Hoge Raad) van oordeel dat er sprake is van dusdanige bijzondere omstandigheden, dat aan Devante c.s. valt toe te rekenen dat Hascor de e-mail met de vervalste factuur voor echt heeft gehouden en op basis daarvan de betaling heeft verricht.

Kortom

Partijen die met elkaar handelen doen er goed aan om zich ervan te vergewissen dat aan de juiste persoon het juiste bedrag wordt betaald. Wanneer het toch misgaat, kunnen alle omstandigheden van het geval meegewogen worden bij de beantwoording van de vraag of er sprake is van dusdanige bijzondere omstandigheden, dat er gesproken kan worden van ‘bevrijdende betaling’. Het uitgangspunt blijft echter dat een factuur verschuldigd blijft wanneer er onverhoopt aan een vervalser wordt betaald. Bij twijfel, bijvoorbeeld bij een nieuwe partij, na het ontvangen van een e-mail in gebrekkig Nederlands of het ontvangen van ongebruikelijke e-mails, is het daarom raadzaam om navraag te doen.

 

Natuurlijk staan de advocaten van Marree + Dijxhoorn advocaten voor u klaar om mee te denken en u te adviseren over de mogelijkheden. Ook in dit geval geldt: voorkomen is beter dan genezen! Neem contact op met onze praktijkgroep Ondernemingsrecht.