Door: Floris Knaapen en Robbert Vriezen
1. Wat is een smart contract?
Het idee van het smart contract wordt toegeschreven aan Nick Szabo, die medio jaren 90 diverse papers schreef waarin hij het smart contract beschreef. Zo definieerde hij het smart contract als “a computerized transaction protocol that executes the terms of a contract” en als “a set of promises, specified in digital form, including protocols within which the parties perform on these promises.” Als voorbeeld gaf Szabo de blikjesautomaat die een blikje uitgeeft op het moment dat de juiste hoeveelheid geld in de automaat is gestopt. Een smart contract is volgens ons een computerprogramma dat toetst of aan bepaalde voorwaarden (‘promises’) wordt voldaan. Wordt aan de voorwaarden voldaan, dan treedt automatisch een bepaald gevolg in werking. Door het computerprogramma op te slaan op een blockchain, is het vrijwel onmogelijk om er veranderingen in aan te brengen. Het ‘gevolg’ dat in werking treedt, is vaak het uitvoeren van een betaling in de ‘currency’ van de betreffende blockchain. De voorwaarden dienen objectief bepaalbaar te zijn. Bijvoorbeeld het verstrijken van een termijn. Een smart contract is dus met name geschikt voor het uitvoeren van betalingen als aan één of meer objectief bepaalbare voorwaarden is voldaan. De toetsing aan de voorwaarden en de uitvoering van de betaling vinden plaats zonder menselijke tussenkomst.
2. Hoe kan een smart contract juridisch worden gekwalificeerd?
Naar Nederlands recht is sprake van een overeenkomst als (1) de verbintenissen die partijen op zich nemen bepaalbaar zijn (art. 6:227 BW); (2) er wilsovereenstemming bestaat tussen partijen; en (3) de verbintenissen niet in strijd zijn met de wet, openbare orde of de goede zeden.
In onze optiek kan een smart contract aan deze vereisten voldoen, waardoor het smart contract als overeenkomst in de zin van de wet zou zijn aan te merken. Desalniettemin kan het smart contract ook slechts als mechanisme worden beschouwd waarmee uitvoering kan worden gegeven aan een betalingsverbintenis. Of een smart contract slechts een uitvoeringsmechanisme is, of een overeenkomst met een uitvoeringsmechanisme, hangt in onze optiek af van het moment waarop, en op welke wijze, wilsovereenstemming tussen partijen plaatsvindt. Denkbaar is een situatie waarbij partijen onderhandelen over de voorwaarden en daarover op een zeker moment overeenstemming bereiken, waarna programmeurs en juristen gezamenlijk overgaan tot het omzetten van de voorwaarden in computertaal. Op het moment dat tot programmering over wordt gegaan is echter al overeenstemming bereikt over de verbintenissen over en weer, waardoor het computerprogramma (het smart contract) slechts een middel is om te controleren of aan de voorwaarden is voldaan, waarna een betaling wordt uitgevoerd. Hier is een smart contract dus slechts een uitvoeringsmechanisme. Denkbaar is echter ook dat iemand door een ‘druk op de knop’ akkoord gaat met een betalingsverbintenis, de voorwaarden waaronder betaling plaatsvindt alsmede met de automatische uitvoering van die betaling. Deze tweede vorm van contracteren is in feite niets anders dan een elektronische overeenkomst in de zin van de wet, met dien verstande dat automatisch betaald wordt op het moment dat aan de voorwaarden voldaan is. In dit tweede geval is een smart contract niet slechts een uitvoeringsmechanisme, maar ook echt een overeenkomst in juridische zin dat daarnaast een uitvoeringsmechanisme bevat. Het moment waarop wilsovereenstemming plaatsvindt, is het moment waarop op de knop gedrukt wordt.
Of aan het vereiste van de bepaalbaarheid wordt voldaan, is steeds afhankelijk van de partijen zelf en hoe zij de voorwaarden omschrijven. Zoals ook de vraag of de verbintenissen niet in strijd zijn met de wet, openbare orde of de goede zeden steeds afhankelijk is van de omstandigheden van het geval.
3. Wat zijn de gevolgen van de kwalificatie van een smart contract als overeenkomst in de zin van de wet?
De kwalificatie van een smart contract als overeenkomst in de zin van de wet heeft tot gevolg dat de bepalingen uit het Nederlands contractenrecht van toepassing zijn. Volgens het Nederlands contractenrecht kan een overeenkomst ontbonden worden wegens een wanprestatie of vernietigd wegens een wilsgebrek.
Een partij heeft in beginsel het recht om een overeenkomst te ontbinden als de wederpartij tekortkomt in de nakoming van diens verbintenis(sen). De overeenkomst eindigt op het moment van ontbinding. Dit betekent dat partijen vanaf dat moment hun verbintenissen niet meer hoeven na te komen. Voor zover op het moment van ontbinding de verbintenissen reeds zijn nagekomen, blijft de rechtsgrond voor deze nakoming in stand. Er ontstaat echter een ongedaanmakingsverbintenis voor de reeds ontvangen prestaties. In geval van een smart contract is het de vraag of ontbonden hoeft te worden. Óf er wordt namelijk aan de voorwaarden voldaan, als gevolg waarvan automatisch een betaling wordt verricht. Óf er wordt niet aan die voorwaarde voldaan (de wanprestatie), maar dan wordt er ook niet automatisch betaald. De ontbinding hoeft dus niet te worden ingeroepen. Wel is het de vraag of de voorwaarde niet alsnog zou kunnen intreden, waardoor betaling alsnog plaatsvindt, ook al is dat niet meer wat partijen willen. Een einddatum biedt dan mogelijk een uitkomst.
Bij vernietiging speelt een andere kwestie. Een overeenkomst kan vernietigd worden, bijvoorbeeld doordat deze tot stand is gekomen onder invloed van bedreiging, bedrog, misbruik van omstandigheden (art. 3:44 BW) of door dwaling (art. 6:228 BW). Het rechtsgevolg van een vernietiging is dat de rechtsgrond geacht wordt nooit te hebben bestaan. Dit betekent dat, voor zover er al uitvoering is gegeven aan verbintenissen, die uitvoering ongedaan moet worden gemaakt. En juist dat is wat bij een smart contract niet of nauwelijks te realiseren is.
4. Conclusie
Een smart contract is een computerprogramma dat controleert of aan bepaalde voorwaarden is voldaan en automatisch een betaling verricht indien aan de voorwaarden is voldaan. Door een smart contract op te slaan op een blockchain wordt bewerkstelligd dat het computerprogramma vrijwel onmogelijk gewijzigd kan worden. Hierdoor is geen menselijke tussenkomst vereist die de uitvoering van de betalingsverbintenis controleert en uitvoert. Dit scheelt tijd en kosten. Toch vormen de automatische uitvoering en de onveranderlijkheid van het programma ook een nadeel, namelijk indien sprake is van een wilsgebrek. Dit is een rechtsfiguur die ongedaanmaking tot gevolg heeft en iets ongedaan maken is nu net wat niet kan bij een smart contract. Voorts is het onder bepaalde omstandigheden de vraag of het nodig is om een overeenkomst te ontbinden.
In een voorgenomen nieuwe blog zullen we dieper en op diverse aspecten van het smart contract ingaan. Ons doel is om steeds in korte stukken tekst de lezer (verder) te informeren over de (potentie van) het smart contract en de juridische positie van het smart contract.