Die vraag is de laatste tijd veelvuldig in de media aan de orde geweest. Er is uitgebreid gediscussieerd of dit wenselijk is. Vanuit juridisch oogpunt lijkt het haalbaar, zeker nu het kabinet expliciet wettelijk wil vastleggen dat en wanneer werkgevers hun werknemers om een coronatoegangsbewijs (coronapas) mogen vragen. Voor welke sectoren gaat de QR-code op de arbeidsplaats gelden? En wat kan je doen als werkgever als een werknemer of opdrachtnemer niet wil meewerken?
Wetsvoorstel
Recent heeft het kabinet het wetsvoorstel Tijdelijke wet verbreding inzet coronatoegangsbewijzen aan de Tweede Kamer toegezonden. Deze wet maakt het onder omstandigheden mogelijk dat een werkgever van werknemers, zzp’ers en vrijwilligers een coronatoegangsbewijs kan vragen. Het kabinet vindt dit noodzakelijk vanwege de huidige, verslechterende epidemiologisch situatie.
Voor welke sectoren gaat dit gelden?
Categorie A
Ziet op sectoren waar klanten of bezoekers, dan wel scholieren of studenten in het onderwijs, al een coronapas moeten laten tonen. In die sectoren wordt eenzelfde verplichting opgelegd aan werkenden die ook toegang willen. Wie onder werkenden vallen moet blijkens de memorie van toelichting ruim worden genomen. Het geldt voor de werkgever, locatiebeheerder en personen die arbeid verrichten. Dit zijn niet alleen werknemers, maar ook zzp’ers of vrijwilligers. Ook ieder ander die op de arbeidsplaats moet zijn, denk bijvoorbeeld aan leveranciers, vallen onder de verplichting. Er gelden wel een aantal uitzonderingen, bijvoorbeeld voor politie, brandweer en ambulancepersoneel.
Categorie B
Maakt het mogelijk om buiten sectoren waar de coronapas nu al verplicht is, ook andere terreinen aan te wijzen waar een verplichte coronapas op de arbeidsplaats gaat gelden. Daaronder valt iedereen die vanwege beroep, bedrijf of als vrijwilliger toegang wil.
Welke terreinen aangewezen gaan worden om ook een verplichte coronapas te tonen, is nog niet bekend. Volgens de memorie van toelichting zal het enkel gaan om terreinen waar het vanuit epidemiologisch oogpunt noodzakelijk is. Dat zal sneller zijn bij risicovolle plaatsen waar moeilijk voldoende afstand kan worden gehouden. Het zal dus niet zo snel gelden voor de kantooromgeving, maar wel voor fabrieksomgevingen waar thuiswerken of afstand houden geen optie is.
Categorie C
Maakt het tot slot mogelijk terreinen aan te wijzen, buiten de sectoren waar de coronapas al verplicht is, waar de coronapas verplicht wordt voor bezoekers van de arbeidsplaats. Als voorbeeld is de bezoekersruimte van een penitentiaire inrichting genoemd.
Wat moet je als werkgever doen om de wet na te leven?
Als werkgever ben je op grond van de Arbowet verplicht om zorg te dragen voor een veilige werkomgeving. Bij nalatigheid ben je aansprakelijk voor de geleden schade. Dit brengt met zich dat je als werkgever proactief moet nagaan of in jouw bedrijf een coronapas verplicht is of gaat worden, dan wel er aangewezen alternatieven met een vergelijkbaar beschermingsniveau mogelijk zijn. Als goed werkgever dien je vervolgens na te denken over de gevolgen van het niet tonen van de QR-code.
Wat als een werknemer geen QR-code wil of kan tonen?
Overleg
Die gevolgen vloeien voor werknemers voort uit het gebruikelijke arbeidsrechtelijke kader. In de memorie van toelichting wordt allereerst gewezen op overleg in het kader van goed werkgeverschap en goed werknemerschap. Kan de werknemer bijvoorbeeld (deels) thuiswerken? Leg de gemaakte afspraken schriftelijk vast.
Tijdelijke aanpassing werkzaamheden
Een mogelijkheid is tevens het tijdelijk laten verrichten van de bedongen werkzaamheden in aangepaste vorm. Daarbij kan worden gedacht aan arbeid op een andere arbeidsplaats waar geen verplichte coronapas geldt. Dit wordt in de memorie van toelichting gezien als een redelijke instructie vanuit de werkgever welke werknemer dient op te volgen. Lukt een tijdelijke aanpassing van de werkzaamheden niet, dan kan een tijdelijke functiewijziging een redelijke oplossing zijn.
Biedt zowel een tijdelijke aanpassing van de bedongen werkzaamheden als functiewijziging geen oplossing? Dan kan je als werkgever de werknemer de toegang tot de arbeidsplaats ontzeggen.
Recht op loon?
Daarmee rijst bij elke werkgever vermoedelijk gelijk de vraag of de werknemer dan nog recht heeft op loon. Algemeen uitgangspunt is dat wanneer een werknemer de arbeid geheel of gedeeltelijk niet verricht, de werknemer in beginsel wel recht heeft op loon. Dit is anders indien het niet werken in redelijkheid voor rekening van de werknemer komt. Daarvan kan blijkens de memorie van toelichting sprake zijn als een werknemer geen opvolging geeft aan de redelijke instructie om een coronatoegangsbewijs te tonen. Wel zal daarbij veel afhangen van de concrete situaties, waaronder de testmogelijkheden voor werknemer.
Ontslag
Komen jullie er als werkgever en werknemer niet uit? Dan kan de werkgever, als ultimum remedium, ervoor kiezen de arbeidsovereenkomst te beëindigen. Bij ontbinding van de arbeidsovereenkomst moet er dan wel, net als anders, een redelijke grond zijn voor het ontslag en er moet geen mogelijkheid voor herplaatsing in een andere passende functie zijn. Of ontslag mogelijk is zal dus in het concrete geval moeten worden beoordeeld.
Wat als een opdrachtnemer geen QR-code wil of kan tonen?
Redelijke aanwijzingen
Voor zelfstandigen geldt het bovenstaande arbeidsrechtelijke kader niet. Bij een overeenkomst van opdracht geldt echter ook het goed opdrachtgeverschap en goed opdrachtnemerschap. Een opdrachtnemer dient in het algemeen gevolg te geven aan tijdig verleende en verantwoorde aanwijzingen door de opdrachtgever bij de uitvoering van de opdracht. De opdrachtnemer mag dit alleen op redelijke grond weigeren. Daarvan zal sneller sprake zijn als er geen alternatieven, zoals een alternatieve werkplek, mogelijk zijn.
Opzegging
Is er een redelijke grond voor de opdrachtnemer om de aanwijzingen te weigeren? Dan kan de opdrachtnemer de overeenkomst wegens gewichtige redenen opzeggen.
Als opdrachtgever kan je op grond van de wet de overeenkomst van opdracht te allen tijde opzeggen. Let wel op dat in de overeenkomst van opdracht andere afspraken kunnen zijn gemaakt, bijvoorbeeld het in acht nemen van een opzegtermijn.
Let ook op de gevolgen van de opzegging. De opdrachtnemer heeft op grond van de wet recht op een naar redelijkheid vast te stellen deel van het loon als de overeenkomst eindigt voordat de opdracht is volbracht. Ook wanprestatie en schadevergoeding kunnen aan de orde zijn.
Conclusie
Het tonen van een QR-code op de werkplek lijkt een kwestie van tijd. Dit zal met name gaan gelden in sectoren waar nu al een verplichte coronapas bestaat voor klanten en bezoekers. Daarnaast kan het ook gaan gelden voor sectoren waar een hoog risico op overdracht van het virus is. Controleer als werkgever of dit voor jou geldt en zorg dat je met werknemers die geen coronapas kunnen tonen, passende afspraken maakt.
Daarbij is het goed om te weten dat inmiddels ook het 2G-wetsvoorstel naar de Tweede Kamer is gezonden. De reikwijdte van het 2G-wetsvoorstel ziet enkel op klanten en bezoekers op het terrein van cultuur, evenementen en horeca. Bij een coronapas op de werkvloer blijft, op basis van de huidige wetsvoorstellen, 3G dus mogelijk.
Heeft u nog vragen? Neem dan gerust contact op met een van onze arbeidsrecht advocaten. Wij denken graag met u mee.
29 november 2021, Maaike Hilhorst, Advocaat Arbeidsrecht
